Czasowniki w j.litewskim (część 2)

Czasowniki modalne i zwrotne

Czasowniki modalne określają możliwość lub konieczność wykonania danej czynności, dlatego też nigdy nie mają one formy rozkazującej.

Oprócz zwykłych czasowników modalnych, takich jak galėti (móc), turėti (musieć, powinien), privalėti (musieć), sugebėti (potrafić), mokėti (umieć), których formy przedstawione są w tabeli na następnej stronie, istnieją jeszcze inne modalne wyrażenia. Należą do nich m.in. galima (można, od galėti), reikia, (trzeba, od reikėti), dera (należy, od derėti), įmanoma (można, jest możliwe), verta (warto). W czasie przeszłym stosuje się formy buvo galima, reikėjo, derėjo, buvo įmanoma, vertėjo, w czasie przyszłym bus galima, reikės, derės, bus įmanoma, vertės, a w trybie przypuszczającym būtų galima, reikėtų, derėtų, būtų įmanoma, vertėtų.

Czasowniki zwrotne

Czasowniki zwrotne to takie, których podmiot i dopełnienie (sprawca i obiekt) jest ten sam (np. myć się). Polski zaimek się zastępuje w języku litewskim partykuła -si- (czasami -s lub -is), którą "doczepia" się do czasownika w następujący sposób:

• Jeżeli czasownik posiada przedrostek, to partykułę -si- wstawia się pomiędzy ten przedrostek a rdzeń, np. prausti - nuprausti - nusiprausti (myć - umyć - umyć się). W odmianie czasownika wówczas nic się nie zmienia. To samo dotyczy czasowników z partykułą ne-, np. nesiprausti (nie myć się). Ta prosta reguła dotyczy więc większości czasowników.

• Jeżeli czasownik nie posiada przedrostka ani partykuły ne-, wówczas -si (albo -s lub -is) jest doczepiane na końcu wyrazu. W takim przypadku jego odmiana nieco się zmienia - przedstawione to zostanie poniżej.

Do bezokolicznika dodaje się -s, np. praustis (myć się). Poniżej przedstawiony jest sposób odmiany czasowników zwrotnych w czasie teraźniejszym i przyszłym:

Jak więc widać, przede wszystkim zmienia się końcówka -u w 1 os. l.p. na -uosi oraz końcówka -i w 2 os. lp. na -iesi, a z kolei końcówki -me i -te zawsze przyjmują formę zwrotną -mės i -tės. W czasie przyszłym do formy 3 os. dodaje się -is. W pozostałych formach dodaje się zawsze -si do czasownika.

Poniżej przedstawiona jest odmiana czasownika zwrotnego w czasie przeszłym i w trybie przypuszczającym:

W czasie przeszłym wielokrotnym czasownik zachowuje się podobnie jak w przypadku 1 odmiany w czasie przeszłym prostym, np. ilsėdavausi - ilsėdavaisi - ilsėdavosi itd., czyli odpoczywałem - odpoczywałeś - odpoczywał itd.

Formę rozkazującą objaśnijmy na przykładzie prausti - praustis (myć - myć się):

• prausk - prauskis (myj - myj się)

• prauskime - prauskimės (myjmy - myjmy się)

• prauskite - prauskitės (myjcie - myjcie się)

Uwaga:

Warto zwrócić uwagę, że w języku litewskim za czasowniki zwrotne uważane są i takie, gdzie partykuła -si zastępuje dopełnienie dalsze, np. nusipirkti - kupić sobie.

W przypadku form trudnych (w szczególności imiesłowów), gdzie doczepienie partykuły -si lub -s jest kłopotliwe, zwykle dodaje się do czasownika przedrostek zwrotny besi-, np. mokytis (uczyć się) - besimokantis (uczący się).